Pomysł życia. Amerykańska Fundacja Kościuszkowska – dzieło Polaka

To ekspozycja biograficzno-historyczna, poświęcona jednemu z najbardziej aktywnych polskich działaczy w Stanach Zjednoczonych, założycielowi Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku – Stefanowi Mierzwie, znanemu również jako Szczepan Mierzwa oraz Stephen Mizwa (1892-1971).
„Ryzyko lub jego unikanie w podejmowaniu decyzji tworzą historię niemal każdego człowieka. Niektóre proste, oparte na wyborze dotyczącym zwykłych życiowych czynności, sprawunków, inne bardziej skomplikowane, budujące dzieje społeczeństwa, świata. Historia pełna jest opowieści o odważnych szczęściarzach, którzy podążali za swoją gwiazdą i zdobyli ukazujące się przed nimi cele. W ten właśnie sposób rysuje się przygoda życia Stefana Mierzwy – Polaka, który wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie zdobył wykształcenie i założył jedną z najbardziej rozpoznawalnych organizacji polskich w Ameryce – Fundację Kościuszkowską” – mówi dr Anna Rudek Śmiechowska – kuratorka wystawy.
Sam pomysł przypomnienia postaci Stefana Mierzwy zrodził się już w 2017 r., podczas polsko-amerykańskiej konferencji naukowej „Polacy w Ameryce”, organizowanej z okazji 50-lecia Muzeum. To wówczas dr Teresa G. Wójcik z Filadelfii wygłosiła referat pt. „Stefan Piotr Mierzwa, założyciel Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku”, tym samym przybliżyła życiorys Polaka, jakże interesujący i mało znany.
50. rocznica śmierci Stefana Mierzwy w 2021 r. i 130. rocznica urodzin w 2022 r. – stały się okazją do przypomnienia jego postaci, poprzez realizację wystawy i wydanie katalogu. „Fundacja Kościuszkowska była dziełem życia Stephena Mizwy, a sam twórca nazywał ją <wielką przygodą swojego życia”. O tej przygodzie życia i paśmie zrealizowanych pomysłów Mierzwy, snuje opowieść wystawa zorganizowana w wareckim Muzeum.
Stefan Piotr Mierzwa (vel Stefan Mierzwa, vel Stephen Mizwa) urodził się 12 listopada 1892 r. w Polsce w Rakszawie (niedaleko Łańcuta). Ojciec – Paweł Mierzwa, był tkaczem i rolnikiem, matka – Zofia, pochodziła z domu rodziny Dec. Był jednym z trzynaściorga rodzeństwa i jedynym synem. W 1900 r. ojciec sprzedał mały majątek i cała rodzina przeniosła się do Baszni Dolnej (niedaleko Lubaczowa), do nieco większego majątku. Stefan marząc o lepszym życiu niż ciężka praca na wsi, wysłuchiwał barwnych opowieści o innym świecie, serwowanych przez pewnego emigranta, odwiedzającego wieś, który przyjechał zza Oceanu. Choć nie miał pieniędzy na podróż do Ameryki, powziął decyzję o podążaniu za marzeniami i w tym celu najął się do pracy w fabryce dachówek. Po dwóch latach uzbierał połowę kwoty potrzebnej na podróż do USA. Realizacja planu powiodła się w dużej mierze dzięki wsparciu finansowemu dobroczyńców i sąsiadów. Potem Stefan do końca życia pamiętał o ich hojności, a przykład tej pomocy stał się dla niego inspiracją, aby wspierać w przyszłości innych.
W 1910 r. młody Mierzwa wyruszył do Stanów Zjednoczonych, realizując pierwsze kroki swojego wielkiego marzenia.
Zamieszkał w Northampton w stanie Massachusetts. Najpierw zajął się pleceniem koszyków, potem pracą w cegielni i przędzalni bawełny. Jego ambicje były jednak większe. Rozpoczął również wymarzoną edukacje, zaczynając od kursów wieczorowych w szkole publicznej. Jego apetyt rósł w miarę nauki. Najpierw marzył o lepszym zawodzie, jak tramwajarz czy policjant. Został przyjęty w poczet uczniów American International College w Springfield. Jego umiejętności językowe były coraz lepsze, wiedza szeroka, zaczął więc udzielać lekcji innym. Wówczas zapragnął kariery wykładowcy.
Po ukończeniu Amherst College rozpoczął studia w Harvard University, gdzie uzyskał stopień magistra. Zaraz potem, w 1921 r., zaproponowano mu stanowisko wykładowcy ekonomii w Drake University (w Des Moines w stanie Iowa). To tutaj narodził się pomysł, aby stworzyć organizację, która będzie pomagała naukowcom z Polski w przyjazdach do Stanów Zjednoczonych i prowadziła wymianę naukową.
W 1923 r. stworzył Polsko-Amerykański Komitet Stypendialny (ang. Polish American Scholarship Committee), który dał podstawy do stworzenia Fundacji Kościuszkowskiej, powołanej do życia w 1925 r. Fundacja stała się dla Stefana Mierzwy najważniejszym celem, który realizował przez wiele lat, najpierw jako sekretarz i dyrektor wykonawczy (1925–1955), a potem prezes Zarządu i dyrektor wykonawczy (1955-1970). Za zasługi w promowaniu współpracy polsko-amerykańskiej Stefan Mierzwa został mianowany doktorem honoris causa American International College w Springfield (1932).
Był bardzo aktywnym członkiem polskiej diaspory w Stanach Zjednoczonych. Poza Fundacją Kościuszkowską, współzakładał również inne organizacje polskie, w tym Polski Instytut Naukowy w Ameryce.
Mierzwa odwiedzał Polskę trzykrotnie (w latach 1930, 1939 i 1962), zawsze wspierając polską naukę i promując misję Fundacji. Pod koniec życia mieszkał wraz z żoną w Domu Opieki w Houston w Teksasie. Zmarł w USA w wieku 79 lat.
„Celem wystawy jest przypomnienie Stefana Mierzwy - wybitnego Polaka, który swoją pracą i sposobem działania otworzył szeroko drzwi wielu polskim naukowcom i ludziom kultury. Człowieka, który założył jedną z najbardziej rozpoznawalnych polskich organizacji w USA. Jego życie, choć nie było łatwe, stanowiło pasmo realizowanych sukcesywnie dobrych pomysłów, kolejnych zamierzeń, służących ludziom nauki, kultury, sztuki. Charakter Mierzwy, jego odwaga, wiedza, ale i umiejętność łączenia ludzi – doprowadziły do powstania organizacji, która służy Polakom od prawie 100 lat. Choć nadeszły zupełnie nowe czasy i wiele jest tego typu działań – wytężona praca skromnego Polaka i wspaniały pomysł życia o utworzeniu Funduszu Stypendialnego, następnie fundacji, która pomaga uzdolnionej młodzieży z Polski i polskiego pochodzenia – owocuje do dziś, kontynuowany przez jego następców" - mówi pomysłodawczyni wystawy dyrektorka wareckiego Muzeum Iwona Stefaniak
Na ekspozycji zobaczymy kilkanaście oryginalnych archiwaliów i eksponatów związanych ze Stefanem Mierzwą, które udało się wypożyczyć z Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, dzięki uprzejmości Prezesa Marka Skulimowksiego, a także z Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

Wystawa została zrealizowana dzięki dotacji celowej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Partnerami wystawy są: Fundacja Kościuszkowska w Nowym Jorku, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Stowarzyszenie Klub Stypendystów Fundacji Kościuszkowskiej.
 
Wystawa „Pomysł życia. Amerykańska Fundacja Kościuszkowska – dzieło Polaka”
Czynna od 3 lipca – do 31 sierpnia 2022
Wernisaż: 3 lipca 2022, g. 14:00
Kuratorzy: dr Anna Rudek-Śmiechowska, dr hab. Tomasz Pudłocki, prof. UJ
Współpraca: Dyrektor Muzeum Iwona Stefaniak
Organizator: Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce
Partnerzy:
Fundacja Kościuszkowska w Nowym Jorku;
Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk (PAN) i Polskiej Akademii Umiejętności (PAU), Kraków;
Stowarzyszenie Klub Stypendystów Fundacji Kościuszkowskiej
Projekt wystawy: Kamila Schinwelska (Elipsy)
Produkcja wystawy: Alena Trafimava (Alena Studio)
Tłumaczenie: Joanna Łukasiak-Hołysz
Serdecznie zapraszamy!
Inf. Muzeum im. k. Pułaskiego